Co nam daje przynależność do Międzynarodowej Federacji Księgowych (IFAC)
Wstęp
Na każde zagadnienie można spojrzeć przez mikroskop lub przez teleskop. Przez mikroskop dostrzegamy szczegóły i przysłowiowe drugie miejsce po przecinku. Patrząc przez teleskop widzimy perspektywę, przyszłość, czasem drogi wyjścia z trudnych sytuacji; możemy też ocenić, jak postępujemy jako środowisko zawodowe, jakie miejsce zajmujemy w świecie, w rozwoju zawodowym i czy nie odstajemy.
Rachunkowość przechodzi transformację. Prosta rachunkowość, którą znamy od lat, zbliża się końcowi i dzieje się to na naszych oczach. Nowa rachunkowość jest skutkiem uwarunkowań geopolitycznych i postępującej globalizacji.
Historia rachunkowości sięga dawnych czasów. Niektórzy twierdzą, że rachunkowość jest starsza od matematyki, bo najpierw człowiek miał własność, a więc musiał ją chronić i liczyć, a z tego stanu potem zrodził się uniwersalny język pomiaru… matematyka. Za udokumentowaną datę narodzin rachunkowości uważa się rok 1449, kiedy to Luca Pacioli napisał Summa de arithmetica, geometria, proportioni et proportionalita. I tak od ponad 500 lat, mimo postępu techniki przetwarzania danych, księgowi byli przyzwyczajeni do działań według tych reguł. Obecnie, od ok. 25 lat reguły te ulegają gwałtownej zmianie. Zmiana ta dotyczy głównie mentalnej strony prowadzenia rachunkowości. Upowszechniają się Międzynarodowe Standardy Rachunkowości i Sprawozdawczości Finansowej, których istota polega na postępowania według przyjętych zasad, a nie na ścisłym przestrzeganiu reguł. Postępowanie według zasad oznacza możliwość wyboru. A wybór to możliwość popełnienia błędu, wybór to ryzyko, wybór to niepewność a te pociągają za sobą strach. Natura człowieka od wieków jest zaś taka sama – mamy opór przed podejmowanie ryzyka i strach przed niepewnym i nieznanym.
Wniosek, rachunkowość oparta na regułach odchodzi w przeszłość. Przyszłością jest rachunkowość oparta na zasadach, a te wymagają zmiany mentalności księgowych i audytorów, innej wiedzy i doświadczenia, jak i innego wykształcenia. Innej wiedzy trzeba do dokonania wyliczeń a innej do dokonywania wyboru metod i przeprowadzania szacunków.
Przedsiębiorstwo przestaje być traktowane jako podmiot, który prowadzi jedynie dla siebie ewidencję zaszłości. Obecnie potrzebne jest całościowe (holistyczne) spojrzenie na przedsiębiorstwo, spojrzenie wielowymiarowe uwzględniające także rozpoznanie rynków, potrzeby środowiska naturalnego i potrzeby informacyjne odbiorców zewnętrznych. Te zmiany spowodują a nawet wymuszą intelektualizację zawodu księgowego i biegłego rewidenta, czyli… będziemy się jeszcze długo uczyć, w tym na międzynarodowych konferencjach, spotkaniach, zebraniach czy seminariach organizowanych głownie przez światowe organizacje. W naszej, księgowej branży czołową rolę w tym zakresie odgrywa IFAC.
Międzynarodowa Federacja Księgowych (International Federation of Accountants – IFAC) jest organizacją zrzeszającą przedstawicieli profesji rachunkowości z całego świata. Założona 7 października 1977 r. na Światowym Kongresie Księgowych w Monachium przez 63 organizacje, skupiające przedstawicieli zawodu księgowego z 51 krajów, liczy obecnie 159 członków z 124 państw. W ciągu 37 lat swojej działalności IFAC stał się reprezentantem ponad 2,5 miliona księgowych i audytorów zatrudnionych w przedsiębiorstwach prywatnych, w sektorze publicznym oraz na uczelniach. Międzynarodowa Federacja Księgowych jest jedną z największych organizacji ponadnarodowych skupiających w swoich szeregach przedstawicieli jednego zawodu. Dzięki temu jest ona „globalnym graczem”, czyli taką organizacją, który w znaczący sposób wpływa na kształt reform oraz obraz obecnego środowiska ekonomicznego świata.
Misją IFAC jest działanie dla dobra interesu publicznego – praca nad wzmacnianiem zawodu księgowego na świecie oraz dążenie do rozwoju silnych gospodarek krajowych poprzez ustanawianie i promocję wysokiej jakości standardów zawodowych, pomoc w zapewnieniu spójności tych standardów na świecie oraz reprezentowanie profesji rachunkowości na forum międzynarodowym.
Powstaje pytanie: jak ta misja przekłada się na konkretne działania, a te działania – z kolei – jakie mają skutki dla polskiej rachunkowości i polskiego księgowego?
Z misji IFAC bezpośrednio wypływa nadrzędny cel tej organizacji, jakim jest tworzenie standardów w dziedzinie rachunkowości, audytu, nauki zawodu oraz etyki zawodowej. Odpowiednie komitety IFAC zajmują się promocją tych standardów na świecie, pomocą w ich wdrażaniu, stosowaniu i unowocześnianiu. Wysoka jakość standardów ma przyczyniać się do podwyższania kompetencji zawodowych księgowych i audytorów, oraz do wzrostu zaufania publicznego do ich pracy.
IFAC to także forum do wymiany idei, doświadczeń, dzielenia się wiedzą i dobrymi praktykami. Ułatwia współpracę pomiędzy narodowymi organizacjami zrzeszającymi księgowych i audytorów. Organizacje członkowskie mają okazję poznać praktyki krajowe z inny stron świata, a najlepsze z nich zastosować u siebie. Współpraca przedstawicieli organizacji członkowskich, osób wybitnych w dziedzinie rachunkowości, sprawia, że standardy wypracowywane przez IFAC rzeczywiście charakteryzuje wysoka jakość, stąd mogą dobrze służyć interesowi publicznemu.
Z dokumentów, biuletynów, opracowań, materiałów konferencyjnych, standardów np. standardów edukacyjnych mogą korzystać wszyscy księgowi w Polsce bez dodatkowych opłat. Są one dostępne na stronach internetowych www.ifac.org. Można by powiedzieć, bierz i czytaj, stosuj, używaj.
IFAC – jak już wspomniano – reprezentuje również profesję rachunkowości na arenie międzynarodowej. W kontaktach z innymi międzynarodowymi organizacjami oraz ciałami ustanawiającymi prawo ma siłę, której nie miałaby żadna występująca samodzielnie organizacja krajowa.
Wszystkie te działania mają na celu wzmocnienie pozycji zawodu księgowego na świecie, a zarazem poprawę jakości pracy księgowych i audytorów, tak, by tworzone i badane przez nich sprawozdania finansowe były pewne i wiarygodne dla inwestorów i innych interesariuszy.
Członkostwo w IFAC jest otwarte dla krajowych oraz międzynarodowych organizacji skupiających przedstawicieli zawodu księgowego. Niesie ono jednak za sobą wiele obowiązków określonych w Programie Zgodności Organizacji Członkowskich. Konieczność spełnienia tych wymagań ma duży wpływ na rozwój profesji w poszczególnych państwach. Jednym z czynników przyśpieszających certyfikacje zwodu księgowego w Polsce była konieczność spełnienia przez SKwP wymogów członkowskich IFAC.
Polskę w IFAC reprezentują: Stowarzyszenie Księgowych w Polsce i Krajowa Izba Biegłych Rewidentów.
IFAC od dawna uważa, że najważniejsze dla ochrony interesu publicznego w rachunkowości są rozwój, promocja i przestrzeganie na całym świecie w miarę jednolitych standardów. SKwP oraz KIBR poprzez członkostwo w IFAC biorą udział w ich ustanawianiu i dostosowaniu polskich standardów do postanowień zawartych w standardach IFAC.
W ramach IFAC działają Rady tworzące standardy regulujące różne aspekty pracy księgowych i audytorów*. Są to:
- Rada Międzynarodowych Standardów Edukacji Rachunkowości,
- Rada Międzynarodowych Standardów Audytu i Nadzoru,
- Rada Międzynarodowych Standardów Etycznych dla Rachunkowości,
- Rada ds. Międzynarodowych Standardów Rachunkowości w Sektorze Publicznym.
Członkowie tych Rad pochodzą z różnych stron świata, reprezentują środowiska akademickie, praktyków z instytucji publicznych oraz księgowych czynnych w gospodarce. Są oni mianowani przez Radę IFAC na podstawie rekomendacji Komitetu Nominacyjnego IFAC.
Rada Międzynarodowych Standardów Edukacji Rachunkowości (International Accounting Education Standards Board) – IAESB to organ, który opracowuje standardy oraz wytyczne dla edukacji i rozwoju zawodowych księgowych. Misją Rady jest służenie interesowi publicznemu i wzmacnianie zawodu rachunkowości na świecie dzięki poprawie jakości i dostępu do nauki zawodu. Celem nadrzędnym IAESB jest pogłębianie wiedzy, umiejętności, wartości etycznych tak wśród studentów, jak i zawodowych księgowych. Są to wartości stanowiące o jakości zawodu, wpływające w znaczący sposób na funkcjonowanie całego systemu rachunkowości na świecie.
IAESB koncentruje swoje działania na rozwijaniu, promowaniu i utrwalaniu Międzynarodowych Standardów Edukacji w dziedzinie rachunkowości na świecie; jest ich w chwili obecnej 8. Oferuje również doradztwo i pomoc w razie powstania problemów ze stosowaniem Standardów Edukacji.
Do zadań Rady Międzynarodowych Standardów Edukacji Rachunkowości należy również prowadzenie badań i przewidywanie przyszłych potrzeb użytkowników oraz skutków edukacji księgowych. Ma to na celu dostosowywanie standardów do panujących warunków.
IAESB współpracuje z innymi organami międzynarodowymi w kwestiach związanych z nauką zawodu księgowego. Stowarzyszenie przetłumaczyło Międzynarodowe standardy Edukacji rachunkowości na język polski i wszystkie jednostki organizacyjne SKwP mogą się z nimi zapoznać i je stosować.
Rada Międzynarodowych Standardów Audytu i Nadzoru (International Auditing and Assurance Standards Board) – IAASB stawia sobie za główny cel promowanie wysokiej jakości audytu, nadzoru, kontroli jakości oraz powiązanych z nimi działań. Rada służy interesowi publicznemu przez ustanawianie Międzynarodowych Standardów Rewizji Finansowej (International Standards on Auditing) oraz standardów nadzoru oraz dążenie do ujednolicenia w skali międzynarodowej standardów audytu i nadzoru. Działania te służą wzmacnianiu zaufania społecznego do sprawozdawczości finansowej i pracy audytorów.
Obecnie Rada skupia się na trzech strategicznych obszarach:
■ rozwijaniu MSRF,
■ nadzorowaniu i ułatwianiu wdrażania MSRF,
■ reagowaniu na problemy związane ze stosowaniem MSRF.
Działalność IAASB jest szczególnie ważna w dobie globalizacji, kiedy to powstają sprawozdania finansowe oparte na licznych, płynących z różnych krajów, niekiedy zamglonych, informacji. Dorobek Rady pozwala na takie ustanawianie ram audytu oraz oddziaływanie na zachowania grup kapitałowych, które sprzyjają przejrzystej, rzetelnej sprawozdawczości.
IAASB poprzez swoje działania wspiera proces ujednolicania światowej praktyki przeprowadzania audytu, a zarazem przyczynia się do podnoszenia jakości i efektów pracy audytorów. Około 125 krajów stosuje, wprowadza bądź ma zamiar wprowadzić MSRF. UE jest w przede dniu ich przyjęcia. Stowarzyszenie we współpracy z Krajowa Izba Biegłych Rewidentów już w 2009 r. przetłumaczyło te standardy i przez to Polska należy do jednych z pierwszych krajów które maja takie pełne, kompleksowe, profesjonalne tłumaczenia Międzynarodowych Standardów Audytu i Nadzoru.
Rada Międzynarodowych Standardów Etycznych dla Rachunkowości (International Ethics Standards Board for Accountants) – IESBA rozwija standardy etycznego postępowania zawodowych księgowych. Zachęca organizacje krajowe – członków IFAC do wdrażania wysokiej jakości standardów etycznych, promuje na świecie dobre praktyki oraz sprzyja międzynarodowym debatom poświęconym rozwiązaniu problemów etycznych, z którymi spotykają się księgowi.
Produktem finalnym działalności IESBA jest Kodeks Etyczny Zawodowych Księgowych (Code of Ethics for Professional Accountants), który skierowany jest do wszystkich zawodowych księgowych, zarówno działających w gospodarce, sektorze publicznym czy edukacji. Kodeks ten ustanawia zasady etyki dla blisko 2,5 miliona zawodowych księgowych, przynależnych do IFAC.
Kodeks Etyczny Zawodowych Księgowych nakłada na księgowych obowiązek stosowanie się do 5 fundamentalnych zasad:
1) uczciwości,
2) obiektywizmu,
3) kompetencji zawodowej,
4) poufności,
5) profesjonalnego zachowania.
Działalność Rady jest odpowiedzią na światowy apel o jedność polityki rozwoju całej profesji rachunkowości, a przede wszystkim jakościowych ram jej funkcjonowania. Pojawiające się głosy o braku podstaw etycznych zawodu księgowego mają swoje źródło w licznych aferach, z których największą i najdonioślejszą jawi się przypadek Enronu. Czy działania Rady oraz jej inicjatywy zapobiegną w przyszłości następnym aferom na miarę Enronu? Jeśli Standardy opracowane przez Rady w ramach IFAC’u będę stosowane oraz sukcesywnie, w korelacji ze zmianami rynkowymi ulepszane – to zapewne tak.
SKwP uchwaliło i przyjęło Kodeks Zawodowej Etyki w Rachunkowości w 2007 r. wzorując się na propozycjach i rozwiązaniach IFAC, spełniając przez to także wymagania członkowskie tej światowej organizacji. Jest to pierwszy profesjonalny kodeks zawodowy dotyczący etyki w rachunkowości w Polsce, bez którego trudno wyobrazić sobie wykonywanie zawodu zaufania publicznego, jakim staje się zawód księgowego.
Rada ds. Międzynarodowych Standardów Rachunkowości w Sektorze Publicznym (The International Public Sector Accounting Standards Board) – IPSASB powstała, aby rozwijać standardy rachunkowości jednostek sektora publicznego (np. budżetowego) oraz dostarczać pomoc w ich wdrażaniu i stosowaniu. Celem działania Rady jest zapewnianie wysokiej jakości stosowanych w tym sektorze zasad i standardów rachunkowości oraz przejrzystości i wiarygodności sprawozdawczości finansowej. Ma to prowadzić do wzmocnienia zaufania publicznego do jednostek sektora publicznego.
IPSASB wspiera harmonizację międzynarodowych i narodowych standardów oraz spójności rachunkowych i statystycznych baz danych dotyczących sprawozdawczości finansowej. Pracuje także nad harmonizacją Międzynarodowych Standardów Rachunkowości Sektora Publicznego z Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej. Wytyczne wypracowywane przez IPSASB stanowią międzynarodowy wzorzec dla sprawozdawczości finansowej sektora publicznego i są uznawane przez ONZ, Bank Światowy, OECD, NATO i inne organizacje międzynarodowe.
W strukturze IFAC, obok Rad, działają również Komitety, które choć nie ustanawiają międzynarodowych standardów, to jednak mają bardzo istotny wpływ na rozwój profesji rachunkowości na świecie. Komitety te reprezentują ważne grupy interesów i mają zapewnić odpowiednią ich reprezentację w procesie tworzenia standardów.
Komitet ds. Rozwoju Organizacji Zawodowych Księgowych (Professional Accountancy Organizations Development Committee) – PAODC wspiera rozwój profesji rachunkowości we wszystkich regionach świata. Jego celem nadrzędnym jest promowanie, wzmacnianie oraz ułatwianie tworzenia Organizacji Zawodowych Księgowych (PAOs – Professional Accountancy Organizations).
Do najważniejszych zadań PAODC należą:
■ podnoszenie społecznej świadomości roli, jaką odgrywa rachunkowość we wzroście ekonomicznym,
■ udzielanie wytycznych i obserwowanie rozwoju Organizacji Zawodowych Księgowych,
■ wspieranie Organizacji Zawodowych Księgowych w krajach rozwijających się przez regionalne organizacje, środowiska księgowe oraz narodowe organizacje z krajów rozwiniętych,
■ koordynowanie przepływu istotnych informacji i dobrych praktyk wśród jednostek zależnych, Organizacji Zawodowych Księgowych i regionalnych organizacji,
PAODC jest także inicjatorem i gospodarzem regionalnych paneli dyskusyjnych dotyczących wyzwań stojących przed rachunkowością państw rozwijających się. Przykładowo w październiku 2010 r. odbyła się konferencja „Rachunkowość dla Regionalnego Rozwoju Ekonomicznego” CReCER, stanowiąca część Regionalnej Konferencji Ameryki Łacińskiej. Wskazuje to na istotną rolę IFAC w kształtowaniu światowego ładu ekonomicznego.
Aktywnym członkiem PAODC jest autorka opracowania (jedyny przedstawiciel Polski), efektywnie uczestnicząca we wszystkich najważniejszych panelach dyskusyjnych i inicjatywach Komitetu.
Komitet Zawodowych Księgowych w Gospodarce (Professional Accountants in Business Committee) – PAIB reprezentuje księgowych pracujących zarówno w przedsiębiorstwach handlowych, produkcyjnych, w sektorze publicznym, edukacji oraz w sektorze niezarobkowym. Głównym celem tego komitetu jest umożliwianie globalnej wymiany wiedzy, doświadczenia i dobrych praktyk oraz promowanie roli księgowych w gospodarce.
Księgowi, obok prowadzenia rachunkowości, poprzez swój wkład w planowanie, podejmowanie decyzji i kontrolę w przedsiębiorstwach, mają ogromny wpływ na wzrost gospodarczy na świecie. Ich praca ma m.in. zapewnić wiarygodność informacji finansowych, co z kolei buduje zaufanie inwestorów. Działania komitetu PAIB skierowane są głównie na edukowanie różnych grup interesu na temat roli, jaką odgrywają zawodowi księgowi na świecie. Pracuje więc nad tym, by zwiększyć świadomość i osiągnąć globalne uznanie zawodowych księgowych za liderów gospodarki, strategicznych partnerów w budowaniu długookresowego zrównoważonego rozwoju organizacji, podtrzymujących i raportujących wartość dla organizacji i jej interesariuszy.
Obecnie komitet jest zaangażowany w projekty dotyczące planowania gospodarczego oraz zrównoważonego rozwoju, jak i w tworzenie zbiorów dobrych praktyk dla zawodowych księgowych. Komitet PAIB był inicjatorem rozwoju portalu IFACnet (działa on od października 2006 r.) stanowiącego platformę, za pośrednictwem której IFAC i jego organizacje członkowskie dostarczają informacje zawodowym księgowym.
Komitet Zawodowych Księgowych w Gospodarce, poprzez ułatwianie komunikacji, pozwala księgowym zrzeszonym w IFAC na efektywne dzielenie się pomysłami i dobrymi praktykami, co wpływa na wzrost ich kwalifikacji. Komitet prowadzi obecnie m.in. badania nad zmieniającymi się oczekiwaniami pracodawców wobec księgowych oraz nad zrównoważonym rozwojem przedsiębiorstw.
Komitet ds. Małych i Średnich Przedsiębiorstw (Small and Medium Practices Committee) – SMP reprezentuje księgowych pracujących w sektorze MŚP oraz księgowych świadczących swoje usługi takim przedsiębiorstwom, przed organami ustanawiającymi międzynarodowe standardy, Radami IFAC oraz innymi organizacjami międzynarodowymi. Komitet dba o to, by interesy MŚP były brane pod uwagę przy tworzeniu standardów. Ma istotny wkład w prace IASB oraz IAASB w kwestiach dotyczących uregulowań dla MŚP, w szczególności poprzez opiniowanie propozycji nowych standardów.
Ważnym zadaniem Komitetu SMP jest ułatwianie komunikacji i wymiany informacji pomiędzy członkami IFAC, komitetami IFAC oraz zewnętrznymi grupami. Spośród projektów, którymi obecnie zajmuje się Komitet ds. Małych i Średnich Przedsiębiorstw warto wymienić tworzenie i rozprowadzanie materiałów dotyczących wdrażania międzynarodowych standardów przez MŚP, publikowanie prac o najlepszych światowych praktykach w zakresie rachunkowości MŚP oraz badania dotyczące tworzenia standardów dla mikro-przedsiębiorstw.
Komitet ds. Międzynarodowych Audytorów (Transnational Auditors Committee) – TAC reprezentuje interesy międzynarodowych firm audytorskich zrzeszonych w Forum Firm (Forum of Firms) w kontaktach z międzynarodowymi organizacjami oraz radami ustanawiającymi standardy. Członkowie tego Forum są zobowiązani do utrzymywania wysokich standardów swojego działania, promując tym samym dobre praktyki i wysokiej jakości standardy sprawozdawczości i rewizji finansowej na świecie. TAC przyczynia się do ochrony interesu publicznego również poprzez identyfikację problemów w praktykach z zakresu audytu międzynarodowych przedsiębiorstw i zgłaszanie ich odpowiednim radom IFAC.
Podsumowanie
Powstanie i działanie Międzynarodowej Federacji Księgowych stanowi odpowiedź księgowych na potrzebę zwiększenia społecznego znaczenia ich pracy oraz uwarunkowań prawnych, w związku z dynamicznie zmieniającym się otoczeniem. Owa zmienność wymusiła na rachunkowości elastyczność, której jednym ze skutków jest zarówno harmonizacja przepisów, jak – i to przede wszystkim – konsolidacja środowiska księgowych. Dzięki konsolidacji profesji księgowych możliwe jest wyeliminowanie błędów celowych i systemowych w rachunkowości, a tym samym spełnienie jednej z naczelnych zasad rachunkowości – zasady rzetelności.
Polska jest częścią globalnego świata, stąd też napotyka na te same problemy oraz trudności co inne kraje. Nie inaczej jest w zawodzie księgowego, który jest niezwykle wrażliwy na wszelkie zmiany otoczenia oraz ich dynamikę; zależy on przecież od rozwiązań zmierzających do minimalizacji negatywnych skutków przemian gospodarczych.
Rolą IFAC-u jest ułatwienie księgowym funkcjonowania – z powodzeniem – w warunkach globalnej rachunkowości, a więc rachunkowości i rewizji finansowej opartej na ujednolicanych przepisach w zróżnicowanym środowisku. Ujednolicanie przepisów drogą tworzenia, propagowania i wprowadzania Standardów stanowi ważny aspekt działalności Federacji. Potwierdza to uniwersalny charakter wielu ponadnarodowych aspektów pracy księgowego.
IFAC stanowi najważniejszą organizację skupiającą wszystkie podmioty profesji rachunkowości na świecie. Poprzez swoje inicjatywy oraz działania wpływa na kształtowanie rozwoju rachunkowości, a przez to systemu ekonomicznego na świecie.
Nie ma obowiązku przynależności do IFAC. Można rozwijać się samemu. Tylko skąd wtedy wziąć wzorce i pewność, że się idzie w dobrym kierunku?
ALDONA KAMELA-SOWIŃSKA
prof. dr hab., przewodnicząca Komisji Zagranicznej SKwP
* Wobec istnienia Rady Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (IASB) IFAC bezpośrednio nie angażuje się w tworzenie standardów rachunkowości przedsiębiorstw i ich grup.
