W 2014 stwierdziłem, że gospodarka i modele biznesu o obiegu zamkniętym (z ang. circular economy) są kluczowe dla przeniesienia starego modelu gospodarki przemysłowej do XXI wieku, czyli dopasowania go do danych celów oraz umożliwienia reakcji na negatywny wpływ produkcji i konsumpcji na społeczeństwo i środowisko. Dzisiaj modele biznesowe o obiegu zamkniętym nie są normą, ale zaczynają stawiać wyzwania przed wieloma sektorami na całym świecie. Kwestionowanie istniejących sposobów działania wymaga czasu. Obejmuje radzenie sobie z całym spektrum wyzwań strategicznych i technicznych oraz przekonanie potencjalnych dostawców kapitału, w jaki sposób nowe podejście pomoże tworzyć wartość.
Aby odpowiedzieć na te wyzwania, „Wspólnota praktyk" składająca się z wielu interesariuszy wprowadziła innowacyjny i praktyczny zestaw narzędzi „Circular Phone", pomagający w opracowaniu modelu biznesowego typu „produkt jako usługa" dla produkcji telefonów komórkowych na przykładzie Fairphone. W skład wspólnoty wchodzą Królewski Instytut Biegłych Księgowych Holandii (NBA), Laboratorium Zrównoważonych Finansów (Sustainable Finance Lab), Circle Economy, Fairphone, PGGM, ING, ABN AMRO, Allen & Overy oraz Circularise. Model biznesowy typu „produkt jako usługa" tworzy wartość poprzez oferowanie trwałych produktów wysokiej jakości, które można w łatwy sposób aktualizować, naprawiać, modernizować i zwracać na koniec cyklu ich życia.
Podejście firmy Fairphone radykalnie zmienia relacje z klientem z jednorazowej transakcji na długotrwałe zaangażowanie, w tym bieżącą konserwację i aktualizację - model ponownego użycia zamiast ponownej sprzedaży - za określoną cenę przez okres trwania umowy. Model ten oparty jest na kontrakcie na usługę, a praca firmy w ramach „Wspólnoty praktyk" pokazuje, jak może być on zrównoważony pod względem finansowym, środowiskowym i społecznym.
Zawodowi księgowi mogą odgrywać ważną role w ułatwianiu przejścia na bardziej zrównoważone modele biznesowe, które odłączają wzrost od zużycia kurczących się zasobów. Zestaw narzędzi przygotowany przez Wspólnotę wypełnia lukę między biznesem a finansami, pokazując w jaki sposób finansowany jest „produkt jako usługa". Jedną z przeszkód na drodze do wdrożenia takiego modelu biznesowego jest przyciąganie inwestycji kapitałowych. Dlatego też zestaw zawiera kontrakt na usługę o obiegu zamkniętym oraz narzędzie do przepływów pieniężnych (5-letnia prognoza przepływów pieniężnych pozwala instytucjom finansującym oceniać korzyści i ryzyko inwestycji), jak również porady dotyczące sprawozdawczości finansowej.
Aby uzyskać możliwość finansowania dla usługi Fairphone, „Wspólnota praktyk" stworzyła wzór modelu biznesowego. Księgowi mogą wykorzystać to podejście i zestaw narzędzi, aby pomagać firmom w dostarczaniu instytucjom finansującym wiedzy o możliwych skutkach inwestycji w modele biznesowe o obiegu zamkniętym. Podejście to obejmuje 6 kroków:
- oszacowanie opłaty za usługę;
- określenie realistycznego scenariusza;
- model przepływów pieniężnych;
- zidentyfikowanie potrzeb i rozwiązań w zakresie finansów,
- model rachunku zysków i strat,
- model bilansu.
Po dojściu do punktów 5 i 6 należy przeanalizować specyficzne wyzwania związane z rachunkowością. Optymalne tworzenie wartości zależy od cyklu życia odpowiednich modułów telefonu, a nie całego urządzenia, więc niezbędne jest modelowanie sprawozdań finansowych na poziomie modułu. Biorąc pod uwagę, że siedem modułów telefonu Fairphone ma różne oczekiwane okresy życia, aby dokładnie oszacować wartość księgową na poziomie modułów, należy posiadać dane na temat działania i długości życia modułów, generowanych przychodów i kosztów. Bez tego nie ma możliwości ustalenia wartości składnika aktywów na poziomie modułu w bilansie. Ponadto, regulacje dotyczące rachunkowości nie dają jasnych odpowiedzi na pytanie, jak radzić sobie z obliczeniem okresu życia w modelu z obiegiem zamkniętym na potrzeby amortyzacji. Narzędzie w przydatny sposób akcentuje element rachunku zysków i strat oraz bilansu dla modelu „produkt jako usługa".
Zgodnie z raportem firmy Accenture „Circular Advantage", istnieje pięć modeli biznesu z obwodem zamkniętym, a „produkt jako usługa" jest jednym z nich (elementy tych modeli mogą się łączyć). Model „produkt jako usługa" zachęca firmy do skupienia się na jakości i trwałości produktu zamiast na jego sprzedaży. Wartość oparta jest na bieżących usługach, a nie na fizycznym przedmiocie. Usługi te obejmują konserwację, naprawy, modernizację i recycling w celu wydłużenia cyklu życia i tworzenia jakości dla klientów oraz innych interesariuszy, w tym dla środowiska.
Rozróżnienie pomiędzy modelem biznesowym z obiegiem zamkniętym, opartym na usłudze, a leasingiem ma ważne konsekwencje finansowe, przy czym wartość finansowa powstaje z przepływów pieniężnych opartych na finansowaniu z portfela umów.
Modelowanie finansowe pozwalające zrozumieć, w jaki sposób model „produkt jako usługa" może być rentowny i odzwierciedlony w sprawozdaniach finansowych, pozwoli na nowe inwestycje w innowacyjne i zrównoważone modele biznesowe. Zawodowy księgowy może doradzić, jak zarządzać finansowymi i biznesowymi szansami oraz ryzykiem podczas przejścia na kontrakty usługowe, które ostatecznie zmieniają własność i odpowiedzialność za produkt do końca jego okresu eksploatacji, a potencjalnie też do „przywrócenia do życia". To fundamentalna zmiana prowadząca do nowych relacji z klientami i dostawcami oraz innego wpływu na społeczeństwo.
Opracowanie i tłumaczenie: Dział Współpracy z Zagranicą SKwP, na podstawie artykułu Stathisa Goulda „Breakthrough in Financing Circular Business Models Shows Need for Accountants" IFAC Global Knowledge Gateway
