W przedsiębiorstwie liczą się nie tylko zyski pod postacią finansową, rosnące obroty czy zwiększająca się ilość wytwarzanych bądź magazynowanych towarów. Bardzo istotne dla każdej firmy są także wartości niematerialne i prawne, które w dużej mierze stanowią dla przedsiębiorstwa duży potencjał pozwalający na szybszy rozwój i wyprzedzenie konkurencji. Przyjrzyjmy się bliżej pojęciu wartości niematerialnych i prawnych (WNiP), poznajmy ich klasyfikację, sposoby wyceny i amortyzacji. Zachęcamy do lektury!
Z tego artykułu dowiesz się:
- jaka jest definicja wartości niematerialnych i prawnych;
- jakie przykłady ukazują, co można rozumieć przez wartości niematerialne i prawne;
- jak prowadzić ewidencję WNiP;
- na jakiej podstawie określać wartość początkową WNiP;
- jak ujmować wartości niematerialne i prawne w bilansie;
- kiedy i jak przeprowadzać inwentaryzację WNiP.
Czym są wartości niematerialne i prawne?
Zgodnie z definicją podaną w ustawie o rachunkowości art. 3 ust 1 pkt 14 wartości niematerialne i prawne to nabyte przez jednostkę, zaliczane do aktywów trwałych prawa majątkowe, nadające się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone na potrzeby jednostki. To właśnie te warunki, czyli:
- przewidywany okres używania dłuższy niż rok;
- przeznaczenie na potrzeby własne jednostki lub oddanie do używania na podstawie umów najmu czy dzierżawy;
- możliwość gospodarczego wykorzystania
decydują o tym, czy dane prawa majątkowe można zaliczyć do wartości niematerialnych i prawnych. Ważne jest także to, aby WNiP były albo zakupione przez jednostkę, albo otrzymane nieodpłatnie - nie mogą być wytwarzane (z wyjątkiem kosztów zakończonych prac rozwojowych).
Wartości niematerialne i prawne - przykłady
Aby lepiej zrozumieć definicję, przyjrzyjmy się bliżej przykładom, obrazującym to, co można rozumieć przez wartości niematerialne i prawne. Najczęściej zaliczamy do nich:
- autorskie prawa majątkowe - w tym m.in. programy komputerowe, prawa pokrewne, licencje czy koncesje;
- prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych oraz zdobniczych;
- know-how, czyli prawo do wykorzystania wiedzy w dziedzinie przemysłowej, handlowej, naukowej albo organizacyjnej;
- prawa majątkowe przyjęte do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub innej umowy spełniającej warunki leasingu finansowego zaliczone do aktywów trwałych jednej ze stron umowy;
- nabytą wartość firmy;
- koszty zakończonych prac rozwojowych.
Należy przy tym wciąż pamiętać o istotnych warunkach podanych w definicji, bez spełnienia których niemożliwe będzie uznanie któregokolwiek z powyższych przykładów za wartości niematerialne i prawne.
Ewidencja wartości niematerialnych i prawnych
Wszyscy podatnicy prowadzący działalność gospodarczą (osoby fizyczne, spółki cywilne osób fizycznych, spółki jawne osób fizycznych, spółki partnerskie), także ryczałtowcy, mają obowiązek prowadzić ewidencję wartości niematerialnych i prawnych. Ujmuje się je w tej samej ewidencji razem z środkami trwałymi przedsiębiorstwa. Co powinna zawierać taka ewidencja WNiP? Oto jej podstawowe elementy:
- liczba porządkowa,
- data nabycia,
- data przyjęcia do używania,
- określenie dokumentu stwierdzającego nabycie,
- określenie wartości niematerialnej i prawnej,
- wartość początkowa,
- stawka amortyzacyjna,
- kwota odpisów amortyzacyjnych.
Podobnie jak w przypadku zapisów dotyczących środków trwałych, również wpisy wartości niematerialnych i prawnych do ewidencji powinny być dokonywane najpóźniej w miesiącu przekazania ich do używania - co nie zawsze musi być jednoznaczne z datą nabycia.
Określanie wartości początkowej wartości niematerialnych i prawnych
Jednym z niezbędnych elementów ewidencji WNiP wymienionych powyżej jest m.in. wartość początkowa konkretnej wartości niematerialnej i prawnej. Jak ją określić? Stosuje się w tym przypadku takie same zasady jak przy określaniu wartości początkowej środków trwałych. Będzie to zależne między innymi od sposobu ich nabycia lub wejścia w posiadanie. Spójrzmy, jak powinna wyglądać wycena wartości niematerialnych i prawnych w zależności od tych czynników.
W przypadku zakupu, czyli odpłatnego nabycia, wartością początkową będzie po prostu cena nabycia WNiP bez naliczonego podatku VAT, ale obejmująca także koszty np. transportu, ubezpieczenia, instalacji, montażu czy uruchomienia. Jeśli chodzi o nabytą wartość dodatnią firmy, pod uwagę należy wziąć koszt wytworzenia rozumiany jako różnica między ceną nabycia określonej jednostki lub jej zorganizowanej części a niższą wartością godziwą przejętych aktywów netto.
Gdy przedsiębiorstwo otrzymało daną wartość niematerialną i prawną w sposób nieodpłatny (np. na podstawie umowy darowizny lub spadku), liczy się wartość rynkowa w dniu nabycia - chyba że umowa o nieodpłatnym przekazaniu określa tę wartość w niższej kwocie. Podobnie w przypadku aportu do spółki cywilnej ustala się wartość z daty wniesienia, jednak nie może ona być wyższa niż wartość rynkowa.
Wartości niematerialne i prawne w bilansie
Jak powinna wyglądać prezentacja wartości niematerialnych i prawnych w bilansie sporządzonym według załącznika nr 1 do ustawy o rachunkowości? Należy zachować następujący podział:
- Aktywa trwałeI. Wartości niematerialne i prawne 1. Koszty zakończonych prac rozwojowych
- Wartość firmy
- Inne wartości niematerialne i prawne
- Zaliczki na wartości niematerialne i prawne (...)
Przy uwzględnianiu WNiP w ten sposób w bilansie, należy dodatkowo pamiętać, że:
- Koszty zakończonych prac rozwojowych prowadzonych przez jednostkę na własne potrzeby, poniesione przed podjęciem produkcji lub zastosowaniem technologii, zaliczyć można do wartości niematerialnych i prawnych tylko wówczas, gdy:
- produkt lub technologia wytwarzania są ściśle utajnione, a dotyczące ich koszty prac rozwojowych wiarygodnie określone;
- techniczna przydatność produktu lub technologii została stwierdzona i odpowiednio udokumentowana i na tej podstawie jednostka podjęła decyzję o rozpoczęciu wytwarzania tych produktów lub stosowania technologii;
- koszty prac rozwojowych zostaną pokryte, według przewidywań, przychodami ze sprzedaży tych produktów lub zastosowania technologii.
- Wartość firmy powstaje, gdy cena nabycia (przejęcia) określonej jednostki lub jej zorganizowanej części jest wyższa od wartości godziwej przejętych aktywów netto lub gdy doszło do połączenia spółek rozliczanego metodą nabycia oraz podziału spółek rozliczanego tą metodą.
- Do innych WNiP zalicza się m.in. prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje, prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych i zdobniczych oraz know-how, a także przyznane i nabyte prawa do emisji gazów cieplarnianych.
- Zaliczki na WNiP to środki pieniężne przekazane dostawcom na poczet realizacji zamówień na prawa majątkowe i inne tytuły WNiP. Należy je uwzględniać w aktywach w wielkości przekazanej dostawcom według ich wartości nominalnej.
Inwentaryzacja wartości niematerialnych i prawnych
Wartości niematerialne i prawne inwentaryzowane są drogą weryfikacji i zgodnie z art. 26 ust. 1 pkt 3 ustawy o rachunkowości należy dokonać tego na ostatni dzień roku obrotowego. Celem takiej inwentaryzacji w drodze weryfikacji jest przede wszystkim sprawdzenie, czy określony składnik majątku istnieje i jest wykorzystywany na potrzeby prowadzonej działalności, a także czy nastąpiła trwała utrata wartości uzasadniająca ewentualne dokonanie odpisu aktualizującego.
