6 marca 2025 r. odbyła się Debata online z cyklu Prawo a etyka zawodowa w rachunkowości. Tematem przewodnim rozważań i wymiany doświadczeń była problematyka „Stosowanie prawa w dobie nadregulacji prawnej i zmienności przepisów”.
Organizatorem Debaty byli: Uniwersytet w Białymstoku Wydział Prawa, Komisja Etyki SKwP oraz Oddział Okręgowy SKwP w Białymstoku.
Debatę otworzyła Dyrektor Biura SKwP Oddział Okręgowy w Białymstoku pani Małgorzata Sokół-Kreczko, która także przewodniczyła obradom. Debatę swoim udziałem zaszczyciła Przewodnicząca Komisji Etyki prof. dr hab. Anna Karmańska.
W obradach udział wzięli zaproszeni prelegenci, reprezentujący Wydział Prawa UwB:
- prof. dr. hab. nauk prawnych Leonard Etel, specjalista w zakresie prawa podatkowego i finansowego, doradca instytucji państwowych i samorządowych w tym zakresie,
- dr hab. nauk prawnych Lech Jamróz, specjalista w prawie konstytucyjnym,
- dr hab. nauk prawnych Piotr Konik, specjalista prawa cywilnego, głównie w obszarze prawa prywatnego, praktykujący radca prawny.
Prezentowane podczas debaty zagadnienia oraz podejmowane dyskusje dotyczyły takich obszarów problemowych jak:
- Stosowanie prawa a należyta staranność – czy naruszenie prawa zawsze szkodzi?
- Należyta staranność profesjonalisty na gruncie prawa prywatnego.
- Wykonywanie zawodu lub działalności a świadomość prawna – aspekty konstytucyjne.
- W jaki sposób Konstytucja chroni stosujących prawo?
- Deregulacja – złudna nadzieja czy rzeczywista szansa na poprawę sytuacji?
Jako pierwszy głos w dyskusji zabrał dr hab. Piotr Konik, który zaprezentował podejście cywilistyczne do problematyki Debaty. Profesor podkreślił, że sposób stosowania prawa, który charakteryzuje się zmiennością, niespójnością przepisów, ich skomplikowaniem jest stanem permanentnym. Zwrócił uwagę, że na gruncie prawa cywilnego wyróżnia się przepisy o różnym charakterze (imperatywne, dyspozytywne oraz semiimperatywne), podkreślając przy tym ich różną moc wiążącą i układ hierarchiczny. W rezultacie stosując prawo należy dbać o to, czy dana norma, którą stosujemy, jest zgodna z aktem wyższego rzędu, na przykład z Konstytucją. Niezależnie jaka jest jakość prawa, czy prawo jest spójne czy nie, zmienne, czy nie, księgowi jako adresaci tych przepisów muszą je stosować. Nadmiar, złożoność i zmienność przepisów powoduje trudności w dostosowaniu się adresatów prawa do przepisów. Profesor odniósł się do konsekwencji cywilnoprawnych, a przede wszystkim do konsekwencji odszkodowawczych związanych z naruszeniem jakiegoś obowiązku przez profesjonalistów, na przykład księgowych. Konsekwencje naruszenia prawa powiązał z obowiązkiem, który wynika z Kodeksu cywilnego, tj. wykonania umowy z należytą starannością. Dla odpowiedzi na pytanie czy ktoś zachował się starannie czy nie, profesor podkreślił, że należy stworzyć wzorzec staranności dłużnika, który działa w danej sferze obrotu. Chodzi tu o normalną, przeciętną staranność, w dobrym tego słowa znaczeniu. Trzeba wziąć pod uwagę charakter zawodowy działalności oraz to, że dana osoba (np. księgowy) powinna mieć pewne doświadczenie, wiedzę, umiejętności, ale przyjmuje się także, że powinna znać prawo w sferze, w której działa. Następnie podkreślił, że każdy księgowy powinien ustawicznie poszerzać i aktualizować wiedzę fachową co jest zgodne z zasadami zawodowej etyki, a to dodatkowo podwyższa poziom staranności oczekiwanej od tej grupy zawodowej, przy czym trzeba pamiętać, że cały czas chodzi o przeciętną staranność.
Kolejny prelegent dr hab. Lech Jamróz, jako konstytucjonalista, zasygnalizował problem zgodności za każdym razem ustaw z Konstytucją, przedstawił jak klasyfikować i stosować jej przepisy przy rozwiązywaniu problemów, przed którymi stoją także księgowi. Podkreślił, że Konstytucja reguluje wszystko, tylko że nie zawsze wprost, a nawet częściej, nie wprost oraz opisuje rzeczywistość, przy czym kreuje pewną rzeczywistość jako świat idealny. W swoim wystąpieniu dr hab. Lech Jamróz omówił ustrojowe zasady, takie jak zasada społeczeństwa obywatelskiego i zasada demokratycznego państwa prawnego, które odnoszą się do tworzenia prawa zgodnego z Konstytucją. W dobie nadregulacji prawnej i zmienności przepisów co robi się aby poprawić jakość prawa, zmniejszyć niepewność adresatów co do otoczenia regulacyjnego? Profesor omówił znaczenie istotnych nowelizacji w Regulaminie Sejmu mających na celu poprawę procesu legislacyjnego z lipca 2024 roku. Nowelizacje te miały służyć po pierwsze szerszemu włączeniu obywateli w proces stanowienia prawa, po drugie profesjonalizacji postępowania legislacyjnego, po trzecie miały zwiększyć transparentność i jawność procesu legislacyjnego i dzięki temu poprawić jakość prawa. Profesor zwrócił szczególną uwagę na zmiany w systemie informacyjnym Sejmu, na obowiązek kierowania do konsultacji społecznych poselskich i obywatelskich projektów ustaw (w tym ustaw podatkowych), zgłaszanie uwag przez interesariuszy, publikowanie na stronach sejmowych poprawek wnoszonych do projektu ustawy, bardzo precyzyjne określenie skutków regulacji (społecznych, gospodarczych, finansowych) oraz dokonywanie oceny skutków regulacji przez ekspertów sejmowych. Według profesora Lecha Jamroza jaśniej rysuje się przyszłość i jesteśmy na dobrej drodze do przetestowania czy te wprowadzone zmiany doprowadzą do skutku w postaci prawa lepszego, bardziej zrozumiałego, a także zmniejszenia przez to niepewności adresatów co do treści normy i ewentualnych sankcji za jej niedotrzymanie.
Następnie głos w dyskusji zabrał prof. dr hab. Leonard Etel, który na początku wystąpienia zadał pytanie jak mają postępować adresaci norm w sytuacji nadregulacji, niestabilności prawa, licznych nowelizacji przepisów, zwiększającej się objętości (liczby stron) i szczegółowości ustaw. Pojawia się problem ordynacji podatkowej, problem ustaw szczegółowych, regulujących poszczególne podatki. Zaznaczył też, że trudno sobie wyobrazić, że księgowy jest w stanie całość przepisów przeczytać ze zrozumieniem. Często też propozycje zmian są napisane w ten sposób, że są tylko podane zmiany, natomiast nie ma tekstu ujednoliconego. W związku z tym, czytamy i poznajemy prawo z gazet, z Internetu, co samo w sobie nie byłoby złe. Ale tutaj już pojawia się problem przekłamań, niedomówień, nieprecyzyjności różnego rodzaju zwrotów, co skutkuje tym, że są różne interpretacje i problem jak mają postąpić księgowi. Profesor nakreślił następujące instrumenty w naszym systemie prawnym, które łagodzą skutki nadprodukcji i zmienności prawa:
- uzyskanie bieżącej informacji od Krajowej Informacji Skarbowej (KIS) – mankament w postaci poprawności takiej informacji wynikającej z wiedzy fachowej konsultanta, który wydaje interpretację. Konsekwencje zastosowania się do takiej interpretacji będą obciążały podatnika;
- interpretacja indywidualna wydana przez dyrektora KIS jako rozwiązanie dogodne, tanie i chroniące podatnika, procedura uzyskania tej interpretacji nie jest skomplikowana. Jedynym jego mankamentem jest to, że może być wydana do trzech miesięcy;
- interpretacje ogólne wydawane przez Ministra Finansów w celu ujednolicenia stosowania przepisów w przypadku dużej rozbieżności poglądów, jeżeli chodzi o dany problem. Zaletą jest walor ochronny tej interpretacji. Jednak ten instrument jest w niewielkim stopniu wykorzystywany. Warunkiem wydania tej interpretacji jest znalezienie przez podatnika dwóch interpretacji indywidualnych, które są różne. Profesor zaproponował likwidację warunku dwóch sprzecznych interpretacji indywidualnych jako podstawę do wydania interpretacji ogólnej, w celu upowszechnienia interpretacji ogólnych i zmniejszenia ilości interpretacji indywidualnych.
Następnie prof. dr hab. Leonard Etel nawiązał do zmian obowiązujących od 1 stycznia 2025 roku w zakresie konstrukcji podatku od nieruchomości w celu zobrazowania jak można w skomplikować obliczanie prostego podatku. Jednocześnie podkreślił, że podatek ten zajmuje drugie miejsce po podatku VAT jeżeli chodzi o spory podatkowe. Wprowadzone zmiany mają wpływ na to, kto i kiedy płaci podatek od nieruchomości, co jest opodatkowane, jakie są stawki podatku. Profesor zwrócił uwagę, że w nowelizacji Ustawy o podatkach i opłatach lokalnych wprowadzono definicje ogólne budynku i budowli jako przedmiotu tego podatku. Z powodu wielu niejasności interpretacyjnych będą one kreować ryzyko błędnej kwalifikacji podatkowej oraz generować dodatkowe koszty (np. odsetki od zaległości podatkowych) i problemy prawne. Trudności te zostały zobrazowane licznym przykładami z praktyki gospodarczej. Zdaniem profesora po wprowadzonych zmianach w konstrukcji tego podatku, prosty podatek jest trudny, jeżeli chodzi z jednej strony o stosowanie przepisów regulujących ten podatek przez organy podatkowe, z drugiej strony, jeżeli chodzi o rozumienie i wykładnię tych przepisów przez podatników.
Podsumowania obrad dokonała prof. dr hab. Anna Karmańska Przewodnicząca Komisji Etyki, która podziękowała prelegentom za udział w Debacie, za otwartość, podzielenie się swoją wiedzą, swoimi wątpliwościami z księgowymi, a także konkretnymi radami w kwestiach problematycznych jak postępować, żeby rzeczywiście w tym trudnym czasie i przy tym trudnym systemie prawnym sobie poradzić. Profesor podkreśliła także znaczenie hasła „należyta staranność”, które obecnie przebija się w rachunkowości oraz to, że właśnie etyka podnosi oczekiwania co do należytej staranności. Pani Małgorzata Sokół-Kreczko serdecznie podziękowała uczestnikom za udział w Debacie.
dr Anna Dyhdalewicz
Rzecznik Etyki SKwP Oddział w Białymstoku
